خانواده یکی از معدود مفاهیمی است که در تمام فرهنگ ها، فارغ از تفاوتهای زبانی، مذهبی و اجتماعی، جایگاهی مشترک و بنیادین دارد. انسان پیش از آنکه شهروند یک کشور یا عضو یک جامعه بزرگ باشد، عضوی از خانواده است. همین اهمیت باعث شده است که در تقویم جهانی، بیش از یک مناسبت برای توجه به خانواده وجود داشته باشد. دو روز شناختهشده با عنوان «روز جهانی خانواده» در سطح بینالمللی وجود دارد که هرکدام از زاویهای متفاوت به این مفهوم میپردازند: روز جهانی خانواده در اول ژانویه (Global Family Day) و روز جهانی خانواده در ۱۵ می (International Day of Families).
اگرچه نام این دو مناسبت شباهت زیادی به یکدیگر دارد، اما از نظر تاریخچه، هدف و رویکرد، تفاوتهای قابلتوجهی میان آنها دیده میشود. شناخت این تفاوتها به ما کمک میکند درک عمیقتری از مفهوم خانواده در جهان امروز داشته باشیم.
تاریخچه نامگذاری روزهای جهانی خانواده
ایده نامگذاری روزی جهانی برای خانواده، ریشه در توجه روزافزون نهادهای بینالمللی و جنبشهای اجتماعی به نقش خانواده در سرنوشت بشر دارد. روز جهانی خانواده در اول ژانویه (Global Family Day) نخستینبار در دهههای پایانی قرن بیستم و در بستر جنبشهای صلحطلبانه و انساندوستانه شکل گرفت؛ جریانی فرهنگی که خانواده را نهفقط در معنای سنتی، بلکه بهعنوان نمادی از کل بشریت تعریف میکرد. انتخاب اول ژانویه، همزمان با آغاز سال نو میلادی، پیامی نمادین داشت و هدف آن دعوت انسانها به شروع سالی تازه با رویکرد صلح، همدلی و مسئولیتپذیری جهانی بود. در مقابل، روز جهانی خانواده ۱۵ می (International Day of Families) نتیجه یک فرآیند رسمی در سازمان ملل متحد است که در سال ۱۹۹۳ میلادی به تصویب مجمع عمومی رسید. این نامگذاری پاسخی به نگرانیهای جهانی درباره چالشهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانوادهها بود و با هدف جلب توجه دولتها و سیاستگذاران به ضرورت حمایت از خانواده بهعنوان بنیادیترین نهاد اجتماعی انجام شد. این دو تاریخچه متفاوت نشان میدهد که مفهوم خانواده هم از منظر انسانی و اخلاقی و هم از منظر اجتماعی و سیاستگذاری، اهمیت جهانی دارد.
روز جهانی خانواده در اول ژانویه (Global Family Day) چیست؟
اول ژانویه که در گاهشمار خورشیدی ایران معمولا برابر با ۱۱ دیماه است، در بسیاری از کشورهای جهان بهعنوان آغاز سال نو میلادی شناخته میشود. در کنار جشنهای سال نو، این روز با عنوان Global Family Day یا روز جهانی خانواده نیز شناخته میشود. در این مناسبت، خانواده مفهومی فراتر از چارچوب سنتی خود پیدا میکند و به نمادی از کل بشریت تبدیل میشود.
ایده اصلی روز جهانی خانواده در اول ژانویه بر این باور استوار است که همه انسانها، بدون در نظر گرفتن مرزهای جغرافیایی، نژاد، دین یا فرهنگ، اعضای یک خانواده بزرگ جهانی هستند. به همین دلیل، این روز بیش از آنکه یک مناسبت رسمی یا دولتی باشد، ماهیتی فرهنگی، انسانی و صلحمحور دارد.
انتخاب اول ژانویه برای این روز، کاملا معنادار است. آغاز سال جدید، فرصتی نمادین برای کنار گذاشتن اختلافها، تجدید روابط انسانی و نگاه امیدوارانهتر به آینده محسوب میشود. پیام اصلی Global Family Day، ترویج صلح، همدلی، مهربانی و مسئولیتپذیری انسانها در قبال یکدیگر است؛ پیامی که در دنیای پرتنش امروز اهمیت ویژهای دارد.
روز جهانی خانواده ۱۵ می (International Day of Families) چه مفهومی دارد؟
در مقابل، روز جهانی خانواده در ۱۵ می که در تقویم خورشیدی ایران معمولا مصادف با ۲۵ اردیبهشت است، یک مناسبت رسمی و بینالمللی بهشمار میرود. این روز در سال ۱۹۹۳ میلادی توسط سازمان ملل متحد بهطور رسمی نامگذاری شد تا توجه جهانی به نقش خانوادهها در توسعه اجتماعی و اقتصادی جلب شود.
در این روز، خانواده نه بهعنوان یک مفهوم نمادین، بلکه بهعنوان یک نهاد واقعی و اجتماعی مورد بررسی قرار میگیرد. سازمان ملل متحد با اختصاص این روز، تلاش کرده است نشان دهد که بسیاری از چالشهای جوامع، از فقر و نابرابری گرفته تا مشکلات آموزشی و سلامت روان، ارتباط مستقیمی با وضعیت خانوادهها دارند.
روز جهانی خانواده ۱۵ می هر سال با یک موضوع مشخص برگزار میشود؛ موضوعی که معمولاً به مسائل روز خانوادهها در جهان مانند تأثیر فناوری، تغییر ساختار خانواده، مهاجرت، اشتغال یا توسعه پایدار میپردازد. این رویکرد باعث شده است که این روز به بستری برای گفتوگوهای تخصصی، سیاستگذاریهای اجتماعی و برنامهریزیهای بلندمدت تبدیل شود.
تفاوت نگاه جهانی در دو روز خانواده
مهمترین تفاوت میان روز جهانی خانواده اول ژانویه و روز جهانی خانواده ۱۵ می، در نوع نگاه آنها به مفهوم خانواده است. در اول ژانویه، خانواده مفهومی گسترده و انسانی دارد. در این نگاه، همه مردم جهان اعضای یک خانواده بزرگ هستند و هدف اصلی، تقویت حس همبستگی و صلح جهانی است.
در مقابل، روز جهانی خانواده ۱۵ می بر خانواده بهعنوان کوچکترین واحد اجتماعی تمرکز دارد. در این رویکرد، خانواده نیازمند حمایت، آموزش و سیاستگذاری است و سلامت آن تأثیر مستقیمی بر سلامت جامعه دارد. این تفاوت نگاه باعث شده است که هرکدام از این دو روز، کارکرد متفاوتی در فضای فرهنگی و اجتماعی جهان داشته باشند.
چرا وجود هر دو روز جهانی خانواده اهمیت دارد؟
وجود دو روز متفاوت برای خانواده، نشاندهنده چندبعدی بودن این مفهوم است. انسان امروز هم به پیامهای اخلاقی و انسانی نیاز دارد و هم به راهکارهای عملی و اجتماعی. روز جهانی خانواده در اول ژانویه، یادآور پیوند مشترک میان انسانها و مسئولیت جهانی ما در برابر یکدیگر است. این پیام، بهویژه در جهانی که با بحرانها و درگیریهای متعدد مواجه است، اهمیت زیادی دارد.
از سوی دیگر، روز جهانی خانواده در ۱۵ می، نگاه واقعبینانهتری به چالشهای خانوادهها دارد و دولتها و نهادهای اجتماعی را به اقدام عملی فرا میخواند. توجه به مسائل اقتصادی، آموزشی و روانی خانوادهها، بدون چنین مناسبتهایی ممکن است به حاشیه رانده شود.
جایگاه روز جهانی خانواده در زندگی امروز
در دنیای مدرن، خانوادهها با تغییرات زیادی روبهرو شدهاند. سبک زندگی پرسرعت، فشارهای اقتصادی، گسترش فناوری و تغییر روابط اجتماعی، همگی بر ساختار خانواده تأثیر گذاشتهاند. روز جهانی خانواده، چه در اول ژانویه و چه در ۱۵ می، فرصتی است برای بازنگری در این تغییرات و توجه دوباره به اهمیت روابط انسانی.
این روزها یادآوری میکنند که خانواده، صرفنظر از شکل و ساختارش، همچنان نقش اساسی در ایجاد امنیت عاطفی، تربیت نسل آینده و حفظ سلامت روان جامعه دارد.
سخن پایانی
روز جهانی خانواده، در دو تاریخ متفاوت اول ژانویه (۱۱ دیماه) و ۱۵ می (۲۵ اردیبهشت)، دو نگاه مکمل به یک مفهوم واحد ارائه میدهد. اول ژانویه با پیام صلح و همبستگی جهانی، خانواده را به وسعت تمام انسانها تعریف میکند و ۱۵ می با نگاهی اجتماعی و رسمی، بر ضرورت حمایت عملی از خانوادهها تأکید دارد.
درک تفاوت و تکمیل پیام این دو روز میتواند به ما کمک کند تا هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی، نقش خانواده را جدیتر بگیریم و برای حفظ و تقویت آن تلاش کنیم؛ چرا که آینده جوامع، بیش از هر چیز، به سلامت خانوادهها وابسته است.
